Czystek- wyjątkowe zioło czy tylko nowa moda?

Czystek to zioło, które zdobyło w ostatnim czasie niebywałą popularność. W aptekach, sklepach zielarskich i ze zdrową żywnością możemy go znaleźć pod różną postacią: suszu, herbatek, tabletek. Zachwalane jest jego wszechstronne działanie. Gdy poczyta się niektóre artykuły w internecie, można wręcz uznać, że jest dobry na wszystko. To wzbudziło moją podejrzliwość i postanowiłam przyjrzeć mu się lepiej. Zwłaszcza, że jest to "wynalazek" na tyle nowy, że za czasów moich studiów na farmakognozji czy leku roślinnym nikt nie wspominał o nim ani słowa. Chciałam, by informacje były obiektywne i rzetelne, więc sięgnęłam w pierwszej kolejności, jak zwykle, do PubMedu. Okazało się, że informacje tam znalezione nie są aż tak obiecujące jak te promujące czystka.

Producenci i entuzjaści czystka podają takie jego właściwości:
-  przeciwbakteryjne
- przeciwwirusowe
- przeciwgrzybicze
- zwiększa odporność organizmu
- leczy alergie i astmę
- usuwa z organizmu metale ciężkie
- wybiela zęby
- wspomaga leczenie boreliozy
- działa odstraszająco na kleszcze
- leczy trądzik i łupież
- leczy reumatyzm
- ma działanie przeciwnowotworowe

Byłoby naprawdę całkiem fajnie, gdyby faktycznie okazał się tak wszechstronnym ziołem. Niestety jest kilka problemów.
Przede wszystkim: mało badań. Mimo, że czystek jest popularny już od dobrych kilku lat, to wciąż brak rzetelnych badań na jego temat. Zabierając się za szukanie czystka w PubMedzie spodziewałam się wielu prac, przez które będę musiała przebrnąć, podczas gdy faktycznie ciężko było cokolwiek znaleźć. Większość badań przeprowadzana była na liniach komórkowych  bądź na myszach, tylko bardzo nieliczne dotyczyły ludzi.  Nawet jeśli wyniki badań laboratoryjnych dają nadzieję na zastosowanie czystka w danej dolegliwości, to nie mamy pewności, że przełożą się na realne efekty u ludzi, gdyż często właśnie na tym etapie potencjalnie skuteczne leki okazują się jednak nie działać. Ponieważ nie jest to roślina rosnąca naturalnie w naszym klimacie, to ciężko też mówić o jakiejś lokalnej historii stosowania go jako zioła. W swoim naturalnym środowisku jest stosowany, ale tu pojawia się kolejny problem:
Cistus, czyli czystek to rodzaj, w którego skład wchodzą różne gatunki. W polskich preparatach występuje Cistus incanus, czyli czystek siwy podczas gdy lepiej przebadane i tradycyjnie stosowane są inne gatunki takie jak np. Cistus ladanifer czy Cistus laurifolius. Ponadto w zależności od miejsca zbioru mogą się one różnić składem substancji czynnych.

Co tak naprawdę wiemy o czystku (Cistus incanus)?

* jest bogatym źródłem polifenoli , a co za tym idzie ma działanie antyoksydacyjne

* największe stężenie związków bioaktywnych występuje w liściastych drobno rozdrobnionych częściach rośliny - gdy kupujemy susz należy zwrócić uwagę, by było w nim jak najwięcej liści, a nie gałązek, korzeni itp.

* do tej pory nie wykazano żadnych działań niepożądanych czystka, uznaje się więc, że jest bezpieczny nawet dla dzieci

* zmniejsza kolonizację bakterii na szkliwie zębów. Można więc używać go do płukania ust. Nie znalazłam natomiast żadnych danych, które potwierdzałyby działanie wybielające na zęby.

* badanie przeprowadzone na myszach wykazało działanie przeciwobrzękowe i hamujące COX-1 i COX-2,a zatem właściwości przeciwzapalne stężonych ekstraktów z czystka

Wszystkie pozostałe badania, które udało mi się znaleźć dotyczyły nie naparów z czystka, a stężonych ekstraktów z tej rośliny, pozyskanych w laboratorium. Ekstrakt tych polifenoli otrzymał nazwę CYSTUS052 i wykazano, że:

* w  kontrolowanym placebo badaniu na grupie osób z infekcją górnych dróg oddechowych spowodował osłabienie objawów i spadek CRP

 * w porównaniu z zieloną herbatą jest skuteczniejszy w zwalczaniu objawów infekcji górnych dróg oddechowych

* w badaniu na liniach komórkowych miał  działanie przeciwwirusowe. Prawdopodobnie polifenole łączą się z powierzchnią wirusa hamując wiązanie hemaglutynin do receptorów komórkowych. W badaniach in vitro wykazano również aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą. Dotychczas nie potwierdzono tych właściwości u ludzi.

* działa gastroprotekcyjnie- ochronnie na żołądek

* potencjalnie może mieć zdolność hamowania przerostu gruczołu krokowego (tylko 1 badanie jak dotąd)

No i to niestety tyle potwierdzonych danych, którymi dysponujemy do tej pory. Nie tak optymistycznie jak na początku, czyż nie? Nie ma żadnych badań, które potwierdzały by jego zdolności leczenia boreliozy, odstraszania kleszczy, leczenia nowotworów czy oczyszczania organizmu z metali ciężkich. Działanie to nie jest wykluczone, jednak nie jest wystarczająco udokumentowane, by powiedzieć z całą pewnością, że tak działa. Nawet podstawowe działanie, które mogłoby być wykorzystywane na co dzień, czyli przeciwdrobnoustrojowe zostało potwierdzone tylko in vitro. Badania na ludziach wykazują tylko zdolność do zmniejszania nasilenia objawów infekcji. W dodatku pamiętajmy, że badano stężony ekstrakt polifenoli,a zatem zwykła herbatka, którą przyrządzimy w domu, najprawdopodobniej będzie miała o wiele słabsze właściwości, o ile w ogóle będzie je mieć. Potrzeba jeszcze wielu badań by obiektywnie stwierdzić, jakie korzyści mogą płynąć z regularnego spożywania naparów z czystka.

A jak Wy sądzicie: czystek okaże się tylko chwilową modą czy potwierdzą się obietnice o jego wyjątkowych właściwościach?